Niealimentacja (przestępstwo niealimentacji)

9 lutego 2014

Przestępstwo niealimentacji (art. 209 kk) polega na uporczywym uchylaniu się od wykonania ciążącego na sprawcy z mocy ustawy lub orzeczenia sądowego obowiązku opieki poprzez niełożenie na utrzymanie osoby najbliższej lub innej osoby, przez co naraża ją na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych.

Ale co to wszystko znaczy i kiedy ponosi się tu odpowiedzialność karną?

Otóż, odpowiedzialność ponosi ten kto zobowiązany jest do alimentacji a obowiązku tego nie spełnia. Obowiązek ten wynika przede wszystkim z kodeksu rodzinnego, który stanowią że obowiązek alimentacyjny wynika ze stosunków pokrewieństwa (art. 129 KRO), przysposobienia (art. 131 KRO), powinowactwa (art. 27 i 144 KRO) i małżeństwa (art. 27 i 130 KRO).

Abyśmy mogli mówić o tym przestępstwie musi nastąpić uporczywe uchylanie się.

Samo „uchylanie się” polega na niewypełnieniu ciążącego na sprawcy obowiązku, takiego jednak, który jest w ogóle możliwy do wykonania. Zatem może się go dopuścić się tylko ten, kto mógłby wykonać ciążący na nim obowiązek, ale nie czyni tego mimo realnych możliwości. Sprawca nie wypełnia obowiązku, bo nie chce go wypełnić lub ten obowiązek lekceważy. Mówimy tu o negatywnym stosunku psychiczny sprawcy do świadczenia, sprawiającym, że nie dopełnia on swojego obowiązku, mimo że ma obiektywną możliwość jego wykonania. Sam fakt niewypełniania obowiązku opieki materialnej nie jest równoznaczny z uchylaniem się od jego spełnienia. Konieczne jest zawsze zbadanie przyczyn niewywiązywania się z tego obowiązku, które mogą mieć również charakter obiektywny i usprawiedliwiać sprawcę. Do powodów uzasadniających niewykonanie ciążącego na sprawcy obowiązku w orzecznictwie zaliczono np. ciężką chorobę lub pozbawienie wolności, jeżeli w tym okresie nie miał on możliwości zarobkowania lub innych źródeł majątkowych, z których możliwe było wypłacanie należności alimentacyjnych. Do pociągnięcia sprawcy do odpowiedzialności konieczne jest wykazanie, że celowo i umyślnie nie wykonuje on obowiązku opieki, mając jednocześnie świadomość możliwości jego wykonania. Istotne jest więc szczególne nastawienie psychiczne sprawcy, wyrażające się w zamierzonej powtarzalności jego zachowania, znamionującej chęć nieświadczenia zobowiązania, niezależnie od pobudek, oraz podtrzymywanie stanowiska co do niewywiązywania się z obowiązku alimentacyjnego, nawet mimo ewentualnych prób jego zmiany, np. w wyniku rozmów ostrzegawczych – porzucenie pracy lub jej zmianę na gorzej płatną.

A uporczywość? Uporczywość łączy w sobie dwa elementy: pierwszy charakteryzuje postępowanie sprawcy od strony subiektywnej (podmiotowej), a polega na szczególnym nastawieniu psychicznym, wyrażającym się we wskazanej wyżej nieustępliwości co do zmiany decyzji o niewykonywaniu ciążącego na sprawcy obowiązku (złej woli); drugi natomiast ma charakter obiektywny i polega na trwaniu takiego stanu rzeczy przez pewien dłuższy czas, np. – jak to wskazał Sąd Najwyższy – na wstrzymywaniu się z zapłatą kolejnych rat alimentacyjnych co najmniej przez 3 miesiące lub płaceniu ich nieregularnie albo w kwotach znacznie niższych od należnych. Uporczywość zachodzi więc w sytuacji powtarzającego się uchylania zabarwionego ujemnie z uwagi na złą wolę sprawcy, która wyraża się najczęściej w ignorowaniu w sposób tendencyjny obowiązku świadczenia opieki materialnej Co do zasady uznano w orzecznictwie, że przesyłanie przez sprawcę kwot niższych od zasądzonych, z uwagi na konieczność równoczesnego zapewnienia utrzymania siebie i dziecka, nawet pochodzącego z innego związku, nie może być uznane za uchylanie się od spełnienia obowiązku alimentacyjnego Częściowe spełnianie przez sprawcę nałożonego na niego obowiązku bez uzasadnionej przyczyny i nacechowane złą wolą uzasadnia jednak interwencję karną.

Z czynu sprawcy ma też wynikać skutek w postaci narażenia osoby uprawnionej do opieki na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych. Fakt zaspokojenia ich kosztem znacznego wysiłku osoby współzobowiązanej do alimentacji albo przez inne osoby niezobowiązane nie wyłącza ustawowego znamienia narażenia na niemożność zaspokojenia tych potrzeb. Okoliczność, że w rzeczywistości potrzeby uprawnionego są zaspokajane przez inne osoby, nie wyłącza odpowiedzialności karnej zobowiązanego. W orzecznictwie wielokrotnie wskazywano, że okoliczność, iż Fundusz Alimentacyjny pokrywa zaliczkowo należne kwoty alimentacyjne zasądzone od dłużnika, który uchyla się od ich uiszczania, nie zmienia faktu, że samo ich niepokrywanie przez sprawcę może wypełniać także znamię narażenia pokrzywdzonych na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych.

Należy jednak zauważyć, że sprawca poniesie odpowiedzialność karną tylko w sytuacji znacznego obciążenia osoby współzobowiązanej razem z nim do opieki materialnej lub w przypadku świadczenia jej przez osoby trzecie lub instytucje państwowe. Natomiast nie będzie odpowiadał za przestępstwo uporczywej niealimentacji ojciec uchylający się od płacenia alimentów na rzecz dziecka, którego matka znajduje się w tak dobrej sytuacji materialnej, że świadczone przez niego alimenty nie miałyby większego wpływu na poziom życia dziecka. Równocześnie uważa się, że posiadanie majątku własnego przez dziecko w stopniu pozwalającym mu zaspokoić swoje podstawowe potrzeby życiowe zwalnia rodziców z obowiązku opieki materialnej, a tym samym z kary za uporczywe uchylanie się od jej świadczenia.

Zapewnienie dziecku odpowiedniego poziomu życia oznacza zaspokojenie jego podstawowych potrzeb w zakresie wyżywienia niezbędnego do prawidłowego rozwoju fizycznego, stosownej do wieku odzieży, ochrony zdrowia i odpoczynku oraz kształcenia w zakresie podstawowym i zawodowym. Wyjście poza wymienione podstawowe potrzeby zależy od cech osobistych uprawnionego do opieki oraz od możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego do świadczenia opieki. Zobowiązany do świadczenia opieki nie ma bowiem obowiązku zapewniać realizacji wszelkich wymagań uprawnionego, nawet gdyby miał ku temu możliwości finansowe. Ma to znaczenie w szczególności w kontekście dzieci, ponieważ przyjmuje się, że nadrzędnym celem wychowawczym jest dobro dziecka i jego odpowiednie wychowanie oraz przygotowanie go do samodzielnego życia. W tej perspektywie zaspokojenie potrzeb życiowych ma określone granice, zwłaszcza należy zachować równowagę między zaspokajaniem potrzeb konsumpcyjnych dziecka oraz jego potrzeb duchowych. zakres podstawowych potrzeb życiowych nie jest pojęciem stałym i niezmiennym, lecz zależy od konkretnych warunków społeczno-ekonomicznych oraz stanu świadomości społecznej na danym etapie rozwoju społeczeństwa. Im wyższy jest stopień tego rozwoju oraz przeciętny poziom życia obywateli, tym większe i bardziej różnorodne są potrzeby uznawane powszechnie za podstawowe. Niezbędne już staje się nie tylko zabezpieczenie każdemu człowiekowi minimum egzystencji w postaci środków przeznaczonych na jego utrzymanie, żywności, odzieży, mieszkania itp., lecz także – odpowiednio do wieku i potrzeb osobowych – zapewnienie mu niezbędnego wykształcenia i przygotowania zawodowego, a także możliwości korzystania z dóbr kultury.

Przestępstwo niealimentacji jest występkiem (zagrożonym karą grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do 2 lat), co do zasady ściganym z oskarżenia publicznego na wniosek pokrzywdzonego, organu pomocy społecznej lub organu podejmującego działania wobec dłużnika alimentacyjnego Natomiast jeśli pokrzywdzonemu przyznano odpowiednie świadczenia rodzinne albo świadczenia pieniężne wypłacane w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów, ściganie odbywa się z urzędu (art. 209 § 3 KK).

Przestępstwo niealimentacji odnosi się nie tylko do obowiązku alimentacyjnego lecz także do innych świadczeń do których sprawca był zobowiązany, np. odpowiedzialność z tego tytułu może ponieść osoba, od której prawomocnym wyrokiem przyznano rentę dożywotnią w zamian za dożywocie.

Adwokat Aleksandra Kutyma

Tagi: alimenty, niealimentacja, niepłacenie alimentów, prawo karne, przestępstwo niealimentacji